Kocaeli, 29° 22′ ve 30° 21′ doğu boylamları ile 40° 31′ ve 41° 31′ Kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. 3.623 kilometrekarelik bir yüzölçümüne sahiptir. 2019 yılı verilerine göre nüfusu 1.980.061’dir. Nüfusun yarısı erkeklerden, yarısı da kadınlardan oluşmaktadır. 1990 yılında nüfus 600 bine yakındı. Türkiye’nin göç veren şehirleri arasında yer almaktadır. Türkiye’nin, Marmara Bölgesi’nde bulunmaktadır. İl plaka kodu 41’dir. Komşuları İstanbul, Bursa ve Sakarya’dır. Kuzeyinde Karadeniz bulunmaktadır. Kocaeli’nin ilçeleri Gebze, Dilovası, İzmit, Kandıra, Darıca, Karamürsel, Körfez, Başiskele, Gölcük, Kartepe, Derince ve Çayırova’dır. 250’ye yakın köyü vardır.

Kocaeli topraklarının %75’ini platolar, %18’ini dağlar ve %7’sini de ovalar oluşturmaktadır. Ovaları, İzmit Ovası ve Altınova’dır. Akarsuları; Kocadere, Doğan Çayı, Çayırova Deresi, Serin Dere, Yaylıdere, Yaylakdere, Sarısu Deresi ve Kaynarca Deresi’dir. Şehrin en yüksek dağı 1.606 metre yüksekliğe sahip olan Samanlı Dağları’dır. En büyük gölü ise Sapanca Gölü’dür. Şehire, Akdeniz iklimi ile Karadeniz iklimi arasındaki geçiş iklimi hakimdir. Sebze, fındık, zeytin, şeker pancarı, arpa, mısır ve tütün yetiştirilmektedir. Şehirde, sanayi gelişmiştir. Çinko, bakır, manganez, demir ve kuvarsit madenleri Kocaeli’de çıkmaktadır.

Şehrin ilk ismi “Nikomedes” idi. Bu isim daha sonra “Nikumedya” oldu. Osmanlı zamanında ismi “İnzik-ind” olmuştur. En son ise şehre Kocaili denilmiştir. Günümüze ise Kocaeli olarak gelmiştir. Şehirde, milattan önce Frigler, Lidyalılar, Persler ve Romalılar yaşamışlardır. Roma’nın ikiye ayrılması sonucu Kocaeli, Bizans İmparatorluğu’na kalmıştır. 781’de Arapların, 1081’de Selçukluların, 1097’de Haçlıların, 1204’de Latin İmparatorluğu’nun ve en son 1337’de de Osmanlı İmparatorluğu’nun eline geçmiştir. 1918 yılında İngiltere’nin, 1920-1921 yılları arasında da Yunanistan’ın işgali altında kaldı. Orhangazi Camii, İmaret Camii, Pertev Mehmet Paşa Külliyesi, Sultan Abdülaziz Sarayı ve Mehmet Bey Hamamı Kocaeli’de bulunan tarihi yerlerdir.